Nid oes gennych resi chwilio datblygedig. Ychwanegwch un trwy glicio ar y botwm '+ Ychwanegu Rhes'

Denbigh

Loading Map
NPRN33082
Cyfeirnod MapSJ06NE
Cyfeirnod GridSJ0526066110
Awdurdod Unedol (Lleol)Denbighshire
Hen SirDenbighshire
CymunedDenbigh
Math O SafleTREF
CyfnodCyfredinol
Disgrifiad

Tref farchnad fechan yn Sir Ddinbych yw Dinbych. Mae ei gwreiddiau'n mynd yn ol i'r ddeuddegfed ganrif, gan fod cyfeiriad ati mewn cerdd a gyfansoddwyd yn 1160, er mai yn 1211 y lluniwyd y siarter cyntaf sydd ar gael. Dengys tystiolaeth ddogfennol bod gan y tywysogion Cymreig gastell yng nghymdogaeth y dref bresennol, er nad yw'n hysbys ble roedd. Sefydlwyd y castell presennol gan Henry de Lacy, Arglwydd Dinbych, yn 1282 ar ol iddo dderbyn y tir gan Edward I.

Derbyniodd ei Siarter Tref cyntaf yn 1285 ac mae hwn, ynghyd a siarteri dilynol, yn nodi bod y dref wedi'i rhannu'n fwrdeistref 'Seisnig' gaerog ar ben y bryn, a thref 'Gymreig' 'tu allan i'r muriau'. Drwy gydol y bedwaredd ganrif ar ddeg, cynyddodd y dref tu allan i'r muriau, gan fynd yn fwy na'r fwrdeistref a ddirywiodd mewn pwysigrwydd yn y pen draw. Yn ystod yr amser hwn sefydlwyd mynachlog gyntaf - ac olaf - y Carmeliaid yng Nghymru, ynghyd ag eglwys fawr y Santes Marcella gyda'i chorff dwbl.

Difrodwyd y dref gan filwyr Owain Glyndŵr yn 1400 ond fe wnaethant fethu a chipio'r castell. Cynyddwyd statws y dref pan gafodd ei gwneud yn un o bedair prif ganolfan weinyddol Cymru yn dilyn y Ddeddf Uno a Lloegr 1536. Atgyfnerthwyd hyn yn 1563 pan wnaed Robert Dudley, Iarll Caerl'r, a chyfaill mynwesol Elizabeth I, yn Farwn Dinbych ganddi. Aeth ati i drawsnewid y dref gyda rhaglen uchelgeisiol o godi adeiladau cyhoeddus, yn cynnwys Neuadd y Sir ac Eglwys Dewi Sant - yr eglwys Brotestannaidd fawr gyntaf i'w hadeiladu ym Mhrydain ers y Diwygiad Protestannaidd.

Bu cyffro drachefn yn Ninbych yn ystod Rhyfeloedd y Rhosynnau a Rhyfel Cartref Lloegr, pryd yr ochrodd y dref gyda'r Brenhinwyr. Ar ol iddynt ildio i Oliver Cromwell yn 1646, gadawyd y castell a dechreuodd ddadfeilio. Roedd y ddeunawfed a dechrau'r bedwaredd ganrif ar bymtheg yn gyfnod o ffyniant economaidd mawr i'r dref, ac mae ei phensaerniaeth Sioraidd a Fictoraidd yn adlewyrchu hynny.

Gan ei fod ar y briffordd yn cysylltu Llangollen a Llanelwy, denodd adfeilion Castell Dinbych lawer o ymwelwyr yn arbennig yn ystod y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Er ei bod yn ymddangos i'r cyfarfod cystadleuol cenedlaethol i delynorion Cymreig a gynhelid o fewn adfeilion y castell bob tair blynedd wneud argraff ar y Tywysog Hermann von Puckler-Muskau, roedd Franz von Loher yn falch o gael osgoi'r digwyddiad gan y credai nad oedd gan y Cymry fawr ddim doniau cerddorol. Fe wnaeth, fodd bynnag, roi tipyn o ganmoliaeth i ansawdd gwych y cinio a gafodd yn y dafarn lle'r arhosai yn nhref Dinbych.

Cofnod wedi ei ddiweddaru fel rhan o'r prosiect 'Taith i'r Gorffennol: Cymru mewn teithlyfrau o Ffrainc a'r Almaen' a gyllidir gan yr AHRC.
R. Singer (Prifysgol Bangor) a S. Fielding (CBHC), 2017.

Adnoddau
LawrlwythoMathFfynhonnellDisgrifiad
application/pdfCPATP - Clwyd-Powys Archaeological Trust Project ArchivesArchaeological Watching Brief of 52-54 Vale Street, Denbigh. Prepared by Menna Bell of Clwyd Powys Archaeological Trust for Gr?p Cynefin, 2015. Report no. 1355. Project no. 2009.
application/pdfCPAT - Clwyd-Powys Archaeological Trust ReportsClwyd-Powys Archaeological Trust Report No 1257 entitled: 'Historic settlements in Denbighshire' prepared by R J Silvester, C H R Martin and S E Watson 2014.
application/pdfCAP - Cambrian Archaeological Projects ArchiveFinal report of assessment and watching brief for Denbigh flood risk managment scheme (CAP Report 597) by Chris E. Smith.
application/pdfRCAHMW ExhibitionsBilingual exhibition panel entitled Eglwysi a Chapeli Dinbych; The Churches and Chapels of Denbigh, produced by RCAHMW, 2013.
application/pdfCPATP - Clwyd-Powys Archaeological Trust Project ArchivesReport no. 1659 relating to CPAT Project 2377: Heritage Impact Assessment of Proposed Development at Denbigh WWTW, dated 2019.
application/pdfRCAHMW ExhibitionsBilingual exhibition panel entitled Ardal y Farchnad yn Ninbych; Denbigh's Market Area, produced by RCAHMW, 2013.
application/pdfCPAT - Clwyd-Powys Archaeological Trust ReportsClwyd-Powys Archaeological Trust Report No 1379 entitled: '6-8 Beacons Hill, Denbigh: Archaeological Watching Brief' prepared by Menna Bell 2015.
application/pdfRCAHMW ExhibitionsBilingual exhibition panel entitled Amddiffyn y Dref; The Defence of the Town, produced by RCAHMW, 2013.
application/pdfCPATP - Clwyd-Powys Archaeological Trust Project ArchivesWritten Scheme of Investigation (no. 1376) relating to CPAT project 2009: 52-54 Vale Street, Denbigh - Archaeological Watching Brief. Prepared by Menna Bell of Clwyd Powys Archaeological Trust, 2015. Report no. 1355.
application/pdfCPATP - Clwyd-Powys Archaeological Trust Project ArchivesArchaeological Evaluation on 52-54 Vale Street, Denbigh. Prepared by I. Grant of Clwyd Powys Archaeological Trust for Tai Clwyd, 2012. Report no. 1152. Project no. 1822.
application/pdfCPATP - Clwyd-Powys Archaeological Trust Project ArchivesWritten Scheme of Investigation no. 1247 relating to CPAT project 1822: 52-54 Vale Street, Denbigh - Archaeological Evaluation. Prepared by I. Grant of Clwyd Powys Archaeological Trust, 2012. Report no. 1152.
application/pdfCPATP - Clwyd-Powys Archaeological Trust Project ArchivesArchaeological Watching Brief of 52-54 Vale Street, Denbigh. Prepared by I. Grant of Clwyd Powys Archaeological Trust for Tai Clwyd, 2014. Report no. 1264. Project no. 1917.
application/pdfRCAHMW ExhibitionsBilingual exhibition panel entitled Adeiladau Cyhoeddus Dinbych; Denbigh's Public Buildings, produced by RCAHMW, 2013.
application/pdfRCAHMW ExhibitionsBilingual exhibition panel entitled Tai Fframwaith Coed a Cherrig Dinbych; Denbigh Timber-framed and Stone Houses, produced by RCAHMW, 2013.
application/pdfCPATP - Clwyd-Powys Archaeological Trust Project ArchivesReport no. 1811 relating to CPAT Project 2447: Archaeological Watching Brief of Colomendy Industrial Centre, Denbigh.